Tykwa pospolita

(Lagenaria siceraria)

Dynia butelkowa, Dynia biała, Dudhi, Alabu, Kura, Kalabasa, Upo

- odmiana mini

Ciepłolubne, jednoroczne pnącze lub roślina płożąca się, należy do rodziny Cucurbitaceae. Dorasta do 9 m długości i słynie na całym świecie ze swych dorodnych, fantazyjnych owoców w kształcie rozdętej butelki. Istnieje hipoteza, że roślina pochodzi z Afryki, a na tereny gdzie uprawia się ją najczęściej, czyli do Azji i Ameryk, została przywieziona później, bo ok. 10 000 lat temu.

Dosłownie z języka łacińskiego „lagenaria siceraria” można tłumaczyć jako „butelka do picia” (od słów: lagena – butelka, sicere – naczynie do picia). Jest bardzo cenną rośliną, zarówno w kuchni, uprawie (organizuje się nawet, podobne jak to bywa z dyniami, konkursy na największe okazy owoców), zwyczajowości kultur pierwotnych, rzemiośle artystyczno-praktycznym i muzyce.

Ma elastyczne pędy z ozdobnymi, krągło-sercowatymi liśćmi wielkości ok. 15 cm. Zgniecione pędy mają zapach piżma oraz ogrom rozkwitających sierpniowymi zmierzchami czysto-białych kwiatów, które są zapylane przez ćmy i chrząszcze.

Jest to roślina rozdzielnopłciowa i spotyka się na niej pięciopłatkowe kwiaty męskie (w większej ilości) i żeńskie (u ich podstawy widać zaczątek owocu). Gruszkopodobne, zdrewniałe owoce koloru jasnozielonego mogą mieć wielkość do ok. 70 cm. Dla uzyskania tak imponujących owoców należy zadbać o stanowisko słoneczne, osłonięte od wiatru i żyzną, średnio wilgotną, przepuszczalną glebę o odczynie pH ok. 7.

Nie zaleca się spożywania owocu, który leżakuje więcej niż 2 tygodnie, gdyż wtedy traci on swą wodnistą, sycącą naturę, co bynajmniej nie unieważnia bogactwa substancji odżywczych, które w nim spoczywają.

Zawiera m. in. magnez, cynk, fosfor, jod, potas, wapń, żelazo, leucyn, lizynę, saponiny, argininę, a także witaminy B1, B2 i B6. Produktem kulinarnym jest miąższ, nie należy pozyskiwać go z okolic nasion, gdyż działa wtedy przeczyszczająco i wymiotnie. Starte wnętrze owocu może służyć do smażenia słonych lub słodkich placuszków i być dodawane do zup. Użycie go jako warzywa cieszy się szczególnie dużą popularnością na Filipinach i w Zachodniej Afryce.

W Japonii owoc krojony w paski służy za składnik Makizushi (rodzaj sushi), na Północy Indii jest elementem potrawy Lauki Channa. Podobną renomą tykwa cieszy się w Chinach, gdzie z mandaryńskiego zwie się ją Hulu (symbol zdrowia!), w Izraelu jest nazywana kura i spożywana w formie gotowanej i surowej.

W Ameryce Środkowej jest mieszana z ryżem, cynamonem oraz zielem angielskim i służy do produkcji napoju horchata. Z miazgi nasiennej wytwarza się twaróg podobny nieco w konsystencji i smaku do tofu. Podobnie jak dynia, tykwa ma zastosowanie w cukiernictwie. Słodkie placki na ich bazie smakują naprawdę niezwykle, na co ma wpływ aż 6% zawartość cukru w roślinie.

W ruchu rastafariańskim tykwa służy za ekwiwalent nowoczesnych naczyń do gotowania oraz mebli, w Nowej Gwinei przeznacza się ją na koteki, czyli osłony męskich przyrodzeń. Poza tym wytwarza się z niej nosidła na wodę, szkatułki na tytoń czy herbatę, niecki pod kadzidło, lampy ozdobne, maski, wazy, moździerze, fajki (imputuje się posiadanie fajki tykwowej nawet Sherlockowi Holmesowi), a także lufki i szisze.

W tradycji muzycznej nie ma drugiej tak pospolicie wykorzystywanej rośliny, sądzi się, że jest ona najstarszą rośliną rezonatorową na świecie. Na Kubie wyrabia się z niej Guiro, rodzaj grzechotki, w Chinach wytwarza się flety: Hulusi, jest tam też utożsamiana jako absorber negatywnych energii ziemskich. Zaskakującą zbieżność w rdzeniu nazw wskazuje instrument perkusyjny na Hawajach, zwany Hula.

W Mali wytwarza się z niej lutnie, zwane Kora, w Sierra Leone grzechotki Shehureh, a Afryce Zachodniej lutnie Xalam/Ngoni, skrzypce Goje i przede wszystkim marimby Balafon. Na Haiti służy do wyrabiania rytualnych grzechotek Voodoo, tzw. Asson. Najpopularniejsze instrumenty muzyczne Indii również są tworzone w oparciu o suszone, wydrążone tykwy: Sitar, Surbahar, Tanpura, Tamburyna (toomby), Rudra Venna, Saraswati Venna i Vichitra Venna (venny).

Posiada również szereg właściwości medycznych. Owoce tradycyjnie wykorzystuje się w leczeniu nadkwasoty żołądka, astmy, kaszlu, zapalenia okrężnicy, nadciśnienia, niewydolności serca, duszności, niestrawności, tyfusu, wrzodów, usuwania tasiemców i na uspokojenie, zewnętrznie jako środek chłodzący, przeciw poparzeniom, chorobom skóry, reumatyzmowi, hemoroidom, bólom głowy i delirium.

Okłady z liści stosuje się przy bólach głowy, sok uważa się za remedium na żółtaczkę, a kwiaty spożywa w przypadku zatruć. Właściwości wymiotne, przeciwrobacze, przeczyszczające (przyjmowane wewnętrznie) i przeciwdziałające czyrakom (okład) posiadają nasiona. Kora i łodygi L. siceraria działają z kolei moczopędnie. W TCM wykorzystuje się roślinę do leczenia cukrzycy, zastosowanie to potwierdzają badania farmakologiczne, przypisując cechy antydiabetyczne bogatej zawartości flawonoidów.

Działanie lecznicze:

antyhiperglikemicznie i antyhiperlipidemiecznie, moczopędne, hipotensyjne, immuno-modulacyjne (zwiększa ilość białych krwinek), adaptogenne, reguluje pracę serca, przecipasożytnicze, antytoksyczne, goi poparzoną skórę, łagodzi ból spowodowany choroba wrzodową, relaksuje, uspokaja, uśmierza bóle głowy, dziąseł i zębów, pomaga w trawieniu, łagodzi duszności.

Cena za sztukę na Kup Teraz dotyczy ponad 10 nasion.